DRAY BOSMA

Het was in de zomer van 1999 toen Edo en ik met een paar familieleden gezamenlijk op vakantie gingen naar Oostenrijk en Italië. Ruim van te voren hadden we een datum van vertrek afgesproken, om een overnachting gedurende de reis in te plannen, en dat we elkaar dan op de camping zouden ontmoeten in Oostenrijk. In januari van dit jaar had ik voor het eerst een mobiele telefoon gekocht en zo konden we elkaar onderweg op de hoogte houden van waar we ons bevonden. Dat we de genoemde plekken waar de twee teams zich bevonden, nog op een van de wegenkaarten moesten opzoeken geeft alleen maar aan dat we in 1999 nog niet helemaal voor de volle honderd procent in het digitale tijdperk waren aanbeland.

Een overnachting voor onderweg in Duitsland was via internet geboekt. Aan het einde van de middag toen we Beieren in waren gereden mocht ik de wegenkaart van Zuid-Duitsland uitpluizen, op zoek naar ons logeeradres, mitten im Nirgendwo. Ons gevoel over deze streek werd er niet beter op toen we op een landweggetje een oude, gekromde vrouw met een takkenbos op haar rug, naar de weg vroegen. ‘Immer gerade aus,’ antwoordde ze schraal op onze vraag. We bevonden ons een half uur van de snelweg, op een afgelegen stukje Duitsland, waar naar mijn mening nog lang niet alles in kaart was gebracht. We konden de overnachting toen weliswaar via internet boeken, maar verder bevond het pension Der Grüne Hahn zich in het jaar 1978.

Na nog eens een half uur niet geheel doelloos rondgereden te hebben, zag ik in het midden van een minirotonde waar we overreden, een bord met hierop een afbeelding van een groene haan, en daaronder een pijl, die een richting en de afstand van 2 kilometer aangaf. Het beeld van een overnachting in de auto en morgen geradbraakt op de camping aankomen, konden we wegwuiven. Moe van het rondrijden en het zoeken, kwamen we dan toch bij het pension aan. Het pension zag er uit alsof het daadwerkelijk in 1978 was blijven steken, maar dat idee kon ons niets schelen. Snel de auto parkeren, inchecken en zien of we nog ergens iets te eten kunnen krijgen.

De allervriendelijkste Duitse gastvrouw heette ons vanachter haar receptiebalie, herzlig wilkommen en met een brede glimlach overhandigde zij de sleutel van onze kamer, inclusief de mededeling dat we zeker nog wel een maaltijd konden bestellen van een beperkte kaart. Dit konden we doen in het restaurant nadat we de bagage op onze kamer hadden achtergelaten. Op het balkon van ons appartement heb ik een sigaret gerookt en checkte ik de bereikbaarheid van mijn Nokia 5110. Deze was nul komma nul. Het voelde alsof ik me in een goedkoop griezelverhaal bevond toen ik zo afgelegen hangend over het balkon belde om te zeggen dat we veilig op ons eerste adres waren aangekomen.

Nadat we ons hadden opgefrist liepen we naar het restaurant, dat overigens meer weg had van een eetzaal uit een klassiek sanatorium. Het interieur leek zo’n vijftig jaar niet te zijn veranderd. Het voelde alsof we van 1978 terug waren gegaan naar het Duitsland van 1949. De tafels waren netjes gedekt met roodgeruite tafellakens, waarop lompe, koperen asbakken stonden. Onze mond viel open toen we een enorm grote portretfoto van, naar wat wij dachten, de grootvader van de familie aan de wand zagen hangen. Opa keek ons, vanaf de muur streng aan. Zijn autoritaire blik werd gesterkt door het strakke nazi-uniform dat hij droeg. Trots paradeerde de letters S.S. op zijn uniformboord.

Nergens heb ik me nog zo oncomfortabel gevoeld. Daar zaten we dan. Met zijn tweeën in de grote eetzaal van 1949. We bespiedden de menukaart en ook de aanblik van opa vanaf zijn portretfoto. De gastvrouw kwam binnen. Ze had het waarschijnlijk niet heel druk, want ze ging op haar gemak bij ons tafeltje staan. In het Duits met een zwaar rollende r zei ze: ‘Mijn heren, heeft u iets lekkers kunnen vinden? De keuze is wellicht beperkt, maar wat we u bieden is zeer smakelijk.’ We bestelden wat te eten en drinken. Ze wees met haar potlood naar het portret aan de muur en vertelde zonder gene dat de man in het uniform haar grootvader was geweest. Hij had heel veel voor haar en de familie betekend en ze was enorm trots op hem. Ze knikte kordaat en liep met onze bestelling naar de keuken. Edo en ik keken elkaar zwijgend aan.

In de trein naar huis zit een oudere man met, naar ik aanneem, zijn kleinzoon tezamen met mij op het balkon. Het kind kijkt met pretoogjes naar zijn opa en zegt: ‘Zeg eens muis.’ De oudere man antwoord: ‘Muis.’ ‘Met je hoofd in een pluis,’ roept hij lachend. ‘Nu moet jij een woord zeggen,’ zegt opa. ‘Boek!’ roept de kleine jongen. ‘Met je hoofd in een broek,’ antwoord opa. Hij kijkt even lachend en verontschuldigend naar mij, alsof hij me wil vertellen dat zijn woordenschat groter is dan alleen dit rijmwoord. Ik glimlach naar de man en denk dat hij al een zware dag met zijn kleinzoon achter de rug heeft. En nog even heeft te gaan.

Het jonge ventje kijkt nu naar mij en roept dat het mijn beurt is om een woord te zeggen. Opa probeert het kind nog tegen te houden en sust het enthousiasme van het ventje. ‘Trein,’ roep ik het kind toe. Het is mijn beurt om me te verontschuldigen tegenover de man voor mijn simpele woordkeuze en verklaar met mijn handen de omgeving waarin we zitten. ‘Met je hoofd in de pijn!’ roept het kind naar mij. Ik knik bevestigend naar hem, alsof het ook de enige woordkeuze is dat op trein rijmt. Opa glimlacht wat mee. Het ventje kijkt op naar opa en eist nu een woord van zijn grootvader. ‘Kerst,’ zegt de man tegen zijn kleinzoon. Het kind denkt even na en roept: ‘met je hoofd in een perst.’

De rijmwoorden van het ventje beginnen allemaal met de letter P. Lekker makkelijk en slim van het kind. Ik weet nu al wat er bij het kind zal rijmen op snoep, coupe, loep of kanteloep. Ik kan bijna niet wachten tot het kind mij nogmaals vraagt om een woord te roepen, maar het is alleen maar ijdele hoop van mij. Het concentratievermogen van het ventje is er een die bij zijn leeftijd hoort. Hij heeft inmiddels een boekje tevoorschijn gehaald en zit er druk in te bladeren. ‘Kijk opa, een konijn op een fiets!’ roept hij enthousiast. ‘Hoe vind je zoiets,’ rijmt de man terug. Hij is waarschijnlijk nog uitbundig over het rijmen-op-woorden-spel. ‘Ik vind dat wel leuk,’ zegt het kind en bladert weer verder in zijn boekje. Heel even lijkt opa te betreuren dat zijn rijmpje niet door zijn kleinzoon wordt herkend en door de luidspreker meldt de conducteur dat we het station van Almere-Centrum inrijden.

Een paar weken geleden keken we hier thuis de televisieserie gebaseerd op Louis Couperus’ De Stille Kracht. Dit verhaal is meer dan honderd jaar oud en speelt zich af rond het jaar 1900 in het fictieve Laboewangi op Java. De televisieserie heeft echter nog steeds de sterke tijdsgeest van de jaren zeventig van de vorige eeuw.

Ondanks dat Couperus’ verhaal zich afspeelt in Nederlands Indië is de televisieserie in de Nederlandse televisiestudio’s opgenomen. Het televisiemaken was zo’n vijftig jaar geleden anders dan tegenwoordig. Niet alleen vertelt het verhaal zich tergend langzaam, maar ook de audio van toen is achterhaald. De korte, maar luide, schreeuwen van de beo-vogel in de televisiestudio overheersen de dialogen en zijn hierdoor irritant aanwezig. Ik ben me tijdens het kijken van de serie vaak pestpleuris geschrokken van de beo en heb bloedfanatiek gefantaseerd over hoe ik vogels op kon laten vliegen. Naar het hiernamaals.

Ondanks de beo vond ik het leuk om een televisieserie te zien die in mijn jeugd enorm veel invloed had in de destijds, huidige maatschappij. In de jaren nadat de televisieserie werd uitgezonden zijn er in veel herinneringsoverzichten vooral de naaktscène van Pleuni Touw afgespeeld. Hierin staat zij onder de douche en wordt op mysterieuze wijze met rode sirih bespookspuwd. Het is mij tot op heden nog steeds onduidelijk of dit door de plaatselijke bevolking wordt gedaan of door geesten. De titel van het verhaal is tenslotte ‘De Stille Kracht’.

Dat er meer tussen hemel en aarde is werd mij in de jaren zeventig ook in real life wijsgemaakt. Een vriendin van mijn moeder, tante Mies, had na het overlijden van haar man, ome Jan, een nieuwe vriend leren kennen die oorspronkelijk uit Indonesië kwam. Deze man wist verhalen te vertellen die niet meteen verklaarbaar waren. De Stille Kracht, maar dan niet uit een roman. Het heeft op mij, als kind enorm veel indruk achtergelaten; geesten met wraakgevoelens. Ik wist vanaf toen -na veel slapeloze nachten, dat je geesten niet belachelijk moest maken, anders kreeg je er uiteindelijk enorm veel spijt van.

Als schoolkind laten spookverhalen enorme indruk bij je achter. Je mist het relativeringsvermogen, en daarom moet je over die dingen praten. Dat was toen met mijn klasgenootjes. Het was tijdens een wekelijkse wandeling naar de sporthal van sportvereniging Zeemacht dat ik de Indonesische spookverhalen heb onthult aan mijn medeleerlingen. Wat het gevolg hiervan was, had ik niet kunnen inschatten, maar er werd zeer waarschijnlijk door anderen thuis over gepraat en werd ook de meester hier later over geïnformeerd. Ik leerde nogmaals dat het niet al te serieus nemen van spookverhalen gevolgen kunnen hebben. Dit verklaart waarom ik later door een boze meester ter verantwoording werd geroepen over mijn spookverhalen.

Toen ik in de jaren zeventig, bijna vijftig jaar geleden, Kerstmis mocht vieren, was het in mijn beleving allemaal nog niet zo bijzonder. De maand december had mij al de nodige spanningen gegeven. Op de avond van vijf december ontving ik de gevraagde en de nodige sinterklaascadeaus en exact één week na pakjesavond werd mijn verjaardag gevierd. Wederom werden mij in een kort tijdbestek cadeautjes geschonken. Nu alleen om het feit dat ik op die twaalfde dag van december een vijf jaar eerder ter wereld kwam.

Dat er daarna nog eens een kleine twee weken later gevierd werd dat men gelooft dat Jezus van Nazareth elders ter wereld kwam, ging toen helemaal aan mij voorbij. Op de Katholieke kleuterschool had ik de eer om het kindje Jezus in de kerststal te plaatsen. Dat was omdat de kerststal op mijn verjaardag in de klas werd uitgestald. Dat hetzelfde kindje Jezus vervolgens na een viertal maanden, in april van het volgende jaar, hangend aan het kruis ter dood werd gesteld, kon ik als kleuter niet bevatten. Het ging me allemaal te snel. Pas later leerde ik dat er tientallen jaren tussen de geboorte en de dood van Jezus zaten.

Kerstmis werd vroeger bij mij thuis, en in mijn herinnering, niet zo groots gevierd. Natuurlijk hadden we een kerstboom in huis, hing er een verlichte kartonnen kerstster voor het raam (net als bij alle buren in de straat, in die tijd) en de roodpapieren kerstklokken werden door mijn zussen in het behang van de woonkamer geprikt. Verder werden er kerstplaten op de platenspeler afgespeeld, maar daarbij had het hele kerstfeestgebeuren bij ons thuis geen religieuze betekenis. De geboorte van Jezus was niet het middelpunt van Kerstmis. Dat de familie bij elkaar kwam, des te meer.

Traditiegetrouw, drie dagen na pakjesavond en tevens de huwelijksdag van mijn ouders, was mijn vader bezig met het optuigen van de kerstboom. Ik mocht toekijken. Mijn vader begon als eerste met het draperen van de kerstboomverlichting, en dit ging niet helemaal volgens plan. Hij stapte op de eetkamerstoel om bovenin de boom te komen en trapte met zijn voet door de stoelzitting. Hierbij verloor hij zijn evenwicht en schopte de stoel door de kamer, tegen de salontafel aan, en viel zelf, met de kerstboomverlichting hoog in zijn handen, achterover in de naakte kerstboom. Diverse religieuze verwensingen heb ik voor het eerst in mijn toen nog korte leven aan mogen horen. Nog meer verwensingen leerde ik een aantal minuten erna, toen ik aan mijn vader vroeg: ‘Doen de lichtjes het nog?’

We leven bijna alweer een maand in de wintertijd. Of de echte tijd volgens sommigen. Dit omdat ooit de zomertijd als eerste werd ingevoerd en hierdoor de wintertijd als originele tijd wordt gezien. Ik vind het grappig hoeveel invloed de momenten en periodes op ons leven hebben, terwijl tijd op zichzelf niet eens bestaat. De tijd is ooit duizenden jaren geleden door de mens verzonnen. Wellicht in de oude prehistorie om zo in het oude, verre verleden onrust te voorkomen en afspraken te kunnen maken voor een volgende dag voor een gezamenlijke jacht op mammoeten. Of andere voedzame dieren die toen overal rondliepen. Sinds een maand leven we dus weer in de winter-, of echte tijd, en is het deze periode van het jaar weer vroeg donker.

Mede door het vroeg invallen van de avond is het van (levens)belang om tegen het einde van de dag zichtbaar over straat te gaan. Dat geldt voor alle fietsers en andere bestuurders, en zo ook voor hardlopers. Eigenlijk voor iedereen die graag de volgende dag wil meemaken. Je schrikt je als autobestuurder het apenzuur wanneer er een paar meters voor je bumper ineens een donkere schim in de vorm van een fietser opduikt. Probeer niet naar ze te toeteren, want wanneer zij van jou schrikken word je door hen begroet met een opgestoken middelvinger. Dit geldt overigens ook voor de hardlopers zonder verlichting. Zij zijn niet afhankelijk van hun transportmiddel en zijn in staat om zich om te draaien en tegen je auto aan te schoppen.

Gelukkig heb ik dit allemaal niet meegemaakt, maar daar zullen velen anders over kunnen vertellen. Ik zit zelf niet vaak in de auto, in tegenstelling tot hardlopen, en ik weet uit ervaring hoe gevaarlijk het kan zijn om onverlicht over straat rond te rennen. Dat is de reden dat ik tegenwoordig als een hysterisch verlichte kerstboom over de fietspaden van Almere hardloop. Waarbij dit overigens niet helemaal zonder gevaar is, want het is slecht gesteld met de straatverlichting op de fietspaden in Almere. Op veel wegen is er wel enige straatverlichting, maar er zijn delen die kilometers lang onverlicht zijn. Als fietser, hardloper of wandelaars rijd of loop je hier niet zonder gevaar voor eigen leven. Mocht er binnenkort nog enig budget over zijn van de Floriade Almere in 2022, dan hoop ik dat de gemeente een lichtje zal (laten) schijnen op alle onverlichte wegen in en rondom Almere.

Eerder deze week gepubliceerd op Ons Almere.