Het is inmiddels tweeënveertig dagen geleden dat mijn moeder stierf. Een mens schrijft zo’n zin op alsof hij over iemand anders gaat, maar ik ben het zelf, helaas.

De afgelopen weken waren niet de prettigste van mijn bestaan. Ooit beweerde ik, met een zekere stoerheid die me nu een beetje belachelijk voorkomt, dat ik al half afscheid had genomen toen ze naar het verzorgingshuis verhuisde. Ze raakte licht in de war, en ik vond dat ik realistisch was.

Maar als je moeder er werkelijk niet meer is, blijkt de werkelijkheid toch minder gewillig dan je gedachten. Er zit ergens in je borst een klein hondje dat zachtjes jankt, en je weet niet goed wat je ermee aan moet. Hartzeer — ik geloof dat ik het nu begrijp.

Soms, zomaar op een doordeweekse middag of tijdens een avondwandeling, steekt het op. Heel even maar. Een minuut misschien, maar het is voldoende om de wereld een tikje te laten kantelen. Het is niet zozeer alleen het gemis, maar meer een heimwee naar een tijd waarin je nog iemands kind was. Een fundament dat nu weg is — en men bouwt nu eenmaal slecht op lucht.

Ik probeer het allemaal verstandig aan te pakken. Tijdens het wandelen draag ik tegenwoordig oordopjes. Muziek, een podcast, desnoods een pratende weerman — het maakt me weinig uit. Als de gedachten maar geen kans krijgen achter mijn rug om aan het werk te gaan. Een mens moet zichzelf zo nu en dan vriendelijk foppen; dat houdt de boel dragelijk.

Toch zie ik de dingen niet somber in. Goddank niet. Er is genoeg waarvoor je blijft leven, al is het maar uit koppigheid.

Het hardlopen helpt ook. Drie keer per week hol ik door de straten, en elke kilometer schuurt het verdriet zich een beetje gladder, alsof het een steen is in een beekje.
Het komt wel goed met me.
Al is het soms even zoeken waar ik mezelf heb neergelegd.

De deurbel gaat. Snel kom ik van mijn werkplek vandaan en loop naar beneden naar de voordeur. Ik kan me niet herinneren dat er iets online is besteld, dus het zal geen medewerker van een koeriersdienst zijn. Ik doe open en het jaar 1973 staat voor de deur. Negentien-drieënzeventig in de vorm van een colporteur. Een man die mij artikelen of diensten aan de deur wil verkopen. Dit is wel een zeer ouderwetse manier om een afzetmarkt te creëren.

De man begint zoals een verkoper zijn praatjes normaal gesproken begint. Vooral veel positief gewauwel (gelukkig is het mooi weer, vandaag), maar als een wolk voor de zon onderbreek ik de man met de opmerking dat ik aan het werk ben en niet in de tuin lig te genieten. De colporteur is heel even van slag en vergeet zijn even zijn intro van het feitelijke doel: het verkopen van een alarminstallatie.

Hij stamelt voorzichtig dat hij al heeft gezien dat we al een doorbel met camera hebben en de colporteur wil snel doorgaan met de verkoop van zijn diensten (of artikelen, wanneer hij mij beveiligingscamera’s wil verkopen), maar wederom breng ik hem, onbedoeld, van slag door te zeggen dat er meerdere camera’s aanwezig zijn. Bij de garage, boven op onze voorgevel en in onze achtertuin.

De man lijkt een beetje zijn vaste verkoopverhaal te verliezen. Alle geloofwaardige verkoopzinnen brokkelen uit elkaar tot een niet samenvattend verhaal. Ik denk dat de colporteur niet meer op het juiste spoor komt en ik doe hem het voorstel om weer naar binnen te gaan, terug naar mijn werkzaamheden. De man lijkt heel erg opgelucht en blij te zijn dat ik hem red van deze chaotisch verkoopmislukking.

Mijn toespraak op de uitvaart van mijn moeder, 12 augustus 2021.

Vorige week donderdagochtend liep ik hier in Den Helder een hardlooprondje, en ik liep hierbij langs de bollenboer op de Kortevliet waar ik in de zomer van 1979 als twaalfjarige jongen voor het eerst ging bollenbellen. 
Een herinnering die ik jaren vergeten was, kwam tijdens het hardlopen naar boven: Ik had die zomer op de eerste werkdag bij de bollenboer een paar kistjes vol gepeld en vond dat ik wel genoeg had gedaan. 
Ik liet het aantal kistjes noteren en sprong blij op mijn fiets, terug naar huis. 
Groot was mijn verrassing dat ik halverwege de Kortevliet mama tegenkwam. 
Ze was onaangenaam verbaasd en vroeg me waar ik naar toe ging. 
Toen ik haar vertelde klaar te zijn, gaf ze me het antwoord: ‘Ik dacht het niet, knul’.

Dus daar ging ik weer, samen met mama, terug naar de bollenboer. Mama met rechte schouders en ik met gebogen hoofd, en afgezakte schouders. 
Mocht ik aan de bollenboer vragen of we alsnog eens paar kistjes extra mochten volmaken.
Voor mama was het belangrijk dat wanneer je ergens aan begon, je dit ook afmaakte.
Desnoods met haar hulp. 
Dit is zo maar een herinnering van de honderden die me de afgelopen week door mijn hoofd gingen.

Het was op 16 juli 2018 dat bij mama de uitslag van de geheugentest bekend werd. Het was die maandag, de dag waarop ze in de ochtend alleen nog maar vergeetachtig was. In de middag had ze officieel Alzheimer. 
Het was niet alleen voor ons een zware tegenvaller, maar ook voor mama zelf. Ik heb van de week nog in oude WhatsApp-berichten teruggelezen dat ze er toch een paar dagen van slag van was.
Mama is sinds die dag in juli 2018 officieel dement, maar dit was ze wel op haar eigen, bijzondere manier. Want hoe vergeetachtig ze nadien ook is geworden, ze is ons in de jaren erna nooit vergeten. Ze wist nog heel goed hoe de familiesituatie was, en wie bij wie hoorde.

De allerlaatste keer dat ik mama sprak, toen ze al ziek en vermoeid in bed lag -de zaterdag voor haar overlijden, wist ze ook nog steeds wie ik was en vroeg ze me naar Edo, want ze kon hem vanuit bed niet zien. Edo was gewoon bij me. 
Mama was attent naar de mensen om haar heen. 
Mama was zoals ik het noem; ‘attent-dement’.
Ze vroeg me altijd naar iedereen en iedereen naar anderen, en dat deed ze dan zo’n zes á zeven keer. 
In een recordtijd van een paar minuten.

In een van mijn laatste gesprekken met mama begon ze over dat haar haar wel erg dun werd. Maar ze maakte er meteen ook een grapje over dat ze dan een excuus had om mooie hoedjes te kopen. Zo was ze, mama wist bij iedere tegenslag iets positiefs te verzinnen.

En zo wil ik mama graag herinneren; een lieve vrouw die overal het positieve van inzag.
Want huilen is soms nodig, maar lachen is noodzakelijk.

Wat is het met mensen tegenwoordig? Ze worden vandaag de dag boos op anderen wanneer ze zelf fout zijn. Zo reed ik van de week op mijn fiets naar de supermarkt en sloeg vervolgens linksaf de Berkelstraat in en de mensen die daar al reden vonden dat ik te hard reed en daarbij ook nog eens totaal geen rekening met hen had gehouden. Ik zei dat ik van rechts kwam met de intentie dat ze dan wel zouden begrepen dat ze mij sowieso voorrang moesten verlenen. In plaats van een ‘sorry’ werd ik bedolven onder de scheldwoorden die uit hun kelen werden gegromd. ‘La! La!’ riep ik maar terug.

Enige minuten later in de supermarkt waar ik vrolijk, maar nog net niet huppelend door de winkelgangen liep, stond er ineens een winkelwagentje onbeheerd en totaal overdwars in het gangpad. Ik zei op een vrolijke manier: ‘Dat is toch geen plek om een wagentje te parkeren?’ waarop een moeder van twee bitterzoete kindertjes (want dreinen) bij de emballage-automaat binnensmonds mompelde dat ik een zeurwijf was, waarop ik maar reageerde met: ‘Nou, nou, tut, tut.’ Vervolgens zei de moeder niets meer, en keek mij bij herhaaldelijke ontmoeten in de gangpaden heel boos, maar net niet aan.

Het is een nieuwe ontwikkeling die mij al eerder is opgevallen. De mens kan vandaag de dag niet meer tegen kritiek. Al helemaal niet wanneer ze worden gewezen op hun eigen fouten, of op het eigen achterlijk gedrag. Wanneer een hondeneigenaar zelf rechts op de stoep loopt, maar de hond zelf helemaal links, waardoor de hondenriem alle anderen het onmogelijk maakt om te passeren, zal je zeker geen excuus horen wanneer je vaststelt dat dit een onhandige actie is. Je wordt meteen begroet met een middelvinger of je wordt uitgemaakt als een zeer onprettig persoon, en daarmee druk ik me nog lichtjes uit.

David, een knappe jongeman met rossig haar en een volle baard leefde duizenden jaren geleden in het oude Israël. Door zijn brutale en onverschrokken optreden tegen de Filistijnen wekte hij de nieuwsgierigheid van koning Saul. Deze raakte geïntrigeerd door deze succesvolle, en ook brutale actie van de jongeman en liet hem daarom voorkomen om hem te ontmoeten. Met het hoofd van de Filistijn nog in zijn linkerhand stond David voor koning Saul. ‘Wie ben jij?’ vroeg de koning en David vertelde waar hij vandaan kwam en wiens zoon hij was.

Jonathan, de zoon van koning Saul, voelde zich onmiddellijk en sterk aangetrokken tot David en vatte een innige vriendschap voor hem op. Niet alleen de brutale actie van David wakkerde zijn toewijding aan. Ook het stoere uiterlijk van David gaf hem een gevoel van genegenheid. Koning Saul nam David vanaf deze ontmoeting onder zijn hoede. Jonathan, die David zo liefhad als zijn eigen leven, sloot al snel vriendschap met hem: hij deed zijn mantel af en gaf die aan David. Zo ook zijn uitrusting, tot en met zijn zwaard, zijn boog en koppelriem.

Alle veldtochten die David sindsdien ondernam bracht hij tot een goed einde. De koning benoemde hem na de zoveelste overwinning tot legeraanvoerder. Dit met instemming van de soldaten en de hovelingen. Bij de intocht van het leger, toen David terugkeerde van zijn zoveelste overwinning, liepen in alle steden de vrouwen zingend en dansend uit om de koning feestelijk in te halen met muziek van tamboerijnen en rinkelbellen. Opgetogen zongen ze: ‘Saul versloeg ze bij duizenden, David bij tienduizenden.’

Deze aanbidding voor David stak de koning. Zijn affectie voor de succesvolle legeraanvoerder maakte plaats voor afkeer. De koning zei boos: ‘Zij geven David tienduizend, doch mij hebben zij maar duizend gegeven. Dit is onacceptabel. Nog even en het volk gunt David het land toe.’ Het was sinds dat moment, en voor altijd, dat David niet meer goed kon doen voor de koning. Daarom sprak hij tot zijn zoon Jonathan en tot al zijn knechten, om David te doden. Jonathan die meer dan vriendschap voelde voor David zag dit totaal niet zitten en waarschuwde David voor deze plannen van de koning.

Hierop bedachten de twee geliefden het idee dat David zou onderduiken. Jonathan liet David tot God zweren dat hun afspraak bindend was, omdat hij hem liefhad. Hij had hem lief met de liefde zijner ziel. Tijdens De nieuwe maan vroeg de koning zijn zoon waar David was. Hierop reageerde Jonathan met een leugen. De koning was buiten zinnen door het verraad van zijn zoon. Jonathan vertrok naar David, buiten de stad. Ze kusten elkaar, terwijl de tranen over hun wangen liepen, tot Jonathan zich vermande en zei: ‘Vaarwel. Onthoud wat wij tweeën voor God hebben gezworen.’ Daarop ging David weg en Jonathan keerde terug naar de stad.

Veel later, bij terugkeer hoorde David over de dood van de koning en zijn zoon Jonathan. Beiden bleken te zijn vermoord. Hierop hief David een klaaglied over zijn grote liefde:
‘Jonathan ligt gesneuveld op de heuvels. Het verdriet verstikte me, Jonathan, je was mijn broeder, en mijn beste vriend.
Jouw liefde was mij dierbaar, meer dan die van vrouwen.
Ach, dat de helden moesten vallen, dat jullie, wapens in de strijd van Israël, verloren moesten gaan.’

Bovenstaande komt uit het Oude Testament. Voor de achterdochtige goedgelovigen: het is te lezen in de hoofdstukken van Samuël. Ik was aangenaam verrast door dit verhaal. Niet omdat ik nu als homoseksuele medemens door christenen geaccepteerd zal worden, maar om de immer agressieve bijbelzwaaiers die mij en mijn gelijkgeaarden ons met de Bijbel om de oren willen slaan, een weerwoord te kunnen geven. Niet dat ik ooit een discussie over het geloof met hen aan zal gaan, want veel gelovigen zitten vast in de eigen gedachtekronkel, en daarom niet meegaand genoeg om te discussiëren.

Jawel. Het is eindelijk zover. Dit is mijn eerste stukje geschreven als gevaccineerd mens! Ik ben blij en ik vind het ook hoog tijd dat we weer een vrijere wereld creëren. Ik ben niet zo een knuffel-type, dus ik blijf wel een groot voorstander van de anderhalve meter-samenleving. Echter heb ik nu wel die behoefte om de voor mij geliefde mensen weer eens in de armen te sluiten. Het heeft lang genoeg geduurd (sinds maart 2020) om deze mensen alleen met de elleboog aan te tikken.

Zo langzaamaan gaan we weer terug naar het oude normaal. Welke nooit meer echt het oude zal worden (we zetten die anderhalve meter-samenleving door!). Zo zal ik na mijn zomervakantie weer zoals voorheen een aantal dagen per week naar kantoor forenzen. Hoe dit zich zal ontwikkelen zal ik nog met de werkgever moeten bespreken, want de tijd van veertig uur op kantoor werken is -volgens mij- definitief voorbij. 

Dat is dan nog even onzeker. Gelukkig hebben we al ruim een jaar in een onzekere wereld geleefd, en daar hebben de meeste van ons zich netjes naar gedragen (nee, ik verspil verder geen energie betreffende mijn menig over corona-ontkenners of samenzweringswappies), dus daar slaan we ons de komende tijd ook wel doorheen. Wel weet ik dat er iemand totally not amused is wanneer ik binnenkort weer voor een paar dagen naar kantoor ga om te werken, en dat is Oprah. Onze veertienjarige zwarte poes.

Terug in de normale wereld waar ik nog vijf dagen in de week van Almere naar Amsterdam afreisde -en andersom, was onze Oprah een neurotisch huisdier. Van de eenzaamheid of van de stress vrat ze rond haar staart de eigen vacht helemaal kaal. Eén grote, schrale kale plek. Sinds ik enige tijd weer verplicht ben aan het thuiswerken heeft ze weer een mooi, egaal bontjasje. Het is dat ze een doodnormale huis-tuin-en-keuken-kat is, anders was ze een fantastische werkassistente voor me geweest. Ze volgt me de hele dag en overal waar ik ga.

Toen ik het er laatst in een meeting met een collega over had, dat wanneer ik uiteindelijk totally ben beschermd tegen Covid-19, ik dan ook weer naar kantoor kan komen om te werken. Toen zag ik vanuit een ooghoek dat Oprah-poes, die achter me op een kussen lag, heel even nieuwsgierig het koppie ophief. Na de meeting met mijn collega’s zat Oprah in de deuropening van de werkkamer. Nu kan ik het mis hebben, maar ze keek me op dat moment enorm geprikkeld en verwijtend aan. 

U merkt er vanzelfsprekend helemaal niets van wanneer u dit leest, maar dit stukje schrijf ik vanaf mijn nieuwe computer. Het is een spiksplinternieuw apparaat en het ding heeft een heel nieuw, revolutionaire processor-chip. Deze werkt heel snel. Niet dat ik daar veel aan heb, want ikzelf ben hartstikke traag achter mijn computer. Ik moet er enorm aan wennen. Waar ik sinds de ontwikkeling van de homecomputers, zo’n kleine dertig jaar geleden, alles op het besturingssysteem Windows heb geleerd, mag ik nu alles opnieuw leren, omdat mijn nieuw computer op een compleet ander besturingssysteem draait.

Waar ik jarenlang automatisch met de cursor van de muis naar rechtsboven veeg om iets af te sluiten, moet ik nu naar linksboven. Wil ik weten hoe laat het is, dan kijk ik niet rechts onderaan, maar sinds mijn nieuwe computer ergens anders. Dan zwijg ik verder maar over mijn toetsenbord. Het is er een van het formaat Madurodam. Nu is het niet het gepriegel met mijn dikke vingers op de zeer bescheiden toetsen, maar waar ik voorheen automatisch Alt TAB intoetste om van scherm te wisselen, was ik nu heel even de weg kwijt. Deze combinatie heb ik inmiddels gevonden, maar ik voelde me even niet helemaal feskull*.

Het is een kwestie van wennen, en daar zit het voor mij ook een beetje het probleem. Ik ben zo ongeduldig als het maar kan, wanneer ik iets moet leren. Mijn eerste autorijles viel me destijds enorm tegen (naast het feit dat ik zelf autorijden volkomen vervloekt vind). Ik dacht bij mijn eerste rijles dat ik wel even zo weg kon rijden. Ik had geen moment gedacht aan een koppelingspedaal of de versnellingspook. Het is ook vanzelfsprekend dat je niet alles in één keer kunt. Ik ken niemand die na een eerste les in een andere taal, in het betreffende land een voordracht in die taal kon houden.

Dus wanneer ik hier een volgende keer weer een tekst met u deel, weet ik wel zeker dat ik het stukje veel sneller heb zitten schrijven dan dat ik het zo-even deed (ik heb af en toe online hulp moeten inschakelen). Ik vind het best een beetje frustrerend om op te zoeken hoe ik iets simpels als een streepje boven de letter E kan krijgen. Naast die frustratie krijg ik er ook iets voor terug, en dat is kennis. Dat maakt het voor mij meer dan waard. 

*cool

Het wil maar niet zo vlotten met het mooie weer deze lente van 2021. Wanneer ik onlineberichten of -statussen van voorgaande jaren van begin mei lees hebben we in de voorgaande jaren al aardig wat dagen van zonneschijn en zomerse temperaturen achter de rug gehad. Dit jaar zijn ze maar sporadisch: de aantal dagen dat ik in korte broek heb doorgebracht zijn op een paar vingers te tellen.

Nu is er ook niet echt een reden tot klagen: het regent niet constant en het is niet stervenskoud, maar ik ben nu toch echt wel toe aan het dragen van mijn slippers en shirt met korte broek. En daarin zit het weer, naar mijn mening, een beetje tegen. Wanneer ik me op de fiets door Almere begeef valt het me op dat meerdere stadsgenoten de weg een beetje kwijt zijn. Een scholier met lang blond haar fietst mij, gekleed in een shirtje met trainingsbroek en hippe sneakers voorbij, terwijl ik even later langs een mevrouw met sjaal en de handen gehuld in wollen handschoenen voorbijfiets, terwijl haar hond in het gras staat te piesen.

Ik zie mensen die de zomer in de bol hebben, maar ook mensen die denken dat de kerstspullen zojuist op zolder zijn weggezet. Ga er maar aan staan: wil je barbecueën, dan blijkt de stevige wind je ideeën voor buitenactiviteiten in het water te gooien. Met daarbij temperaturen waarbij het stuk vlees eerder kouder dan warmer wordt. Of je kleedt je lekker warm aan voor een wandeling door het bos en dan smelt je even later, figuurlijk uit je winterjas. We zijn de weg kwijt, en niet alleen voor wat het weer betreft. Coronaversoepelingen die niet voor alle situaties of voor iedereen gelden. We worden gevraagd om in ons eentje boodschappen te doen, maar we mogen wel weer met zijn allen vliegen naar nieuwe vakantiebestemmingen.

Thuis heb ik de winterjas inmiddels een etage hoger weggelegd, maar ik heb dan wel weer een extra hoodie aan de kapstok hangen, voor de mindere, koude, dagen. Ik kijk het maar per dag aan. Soms droom ik even weg en fantaseer over ik dat ik elders woon, waar het nooit een raadsel is naar wat je moet aantrekken. Dat je iedere dag op slippers en in shirt met korte broek kunt doorbrengen, maar dat kan natuurlijk ook heel erg saai zijn. Iedere dag dezelfde kleding dragen. Maar wanneer het om slippers en een shirt met korte broek gaat, dan kan het eigenlijk nooit vervelend worden.

Ik zit in de trein. Het is één van de weinige ritjes die ik tegenwoordig maak. De laatste keer dat ik in de trein zat is alweer twee maanden geleden. Waar ik voorheen dagelijks van thuis naar werk, en andersom, in de trein zat, is het tegenwoordig heel zelden dat ik nog per trein op pad ga. Als ik al eens van huis ben.
Het afgelopen jaar was raar. Veel mensen zijn thuisgebleven. De uitzonderingen, zoals mijn buurvrouw, daargelaten, Deze mensen hebben bijna ieder weekend een feestje te vieren. Ik weet niet wat er te vieren valt, want er zijn inmiddels meer dan 17.000 mensen overleden aan het Covid-virus. Jippie, hang de slingers op en schenk me het glas nog maar eens vol!
Dit is volgens de feestvierders hartstikke onwaar. De coronacijfers zijn afkomstig van de overheid, en die kunnen we sowieso niet vertrouwen.

Dit hoorde ik ook tijdens mijn treinritje naar Amsterdam. Een reiziger was van mening dat hij een ander moest overtuigen over de onzin die de corona-maatschappij tegenwoordig is. Ik vond het opmerkelijk dat de aanhoorder het totaal niet eens was met de stelling dat de overheid de macht wilde pakken door middel van een avondklok, vaccinaties en andere maatregelen. De twee reizigers stonden (en zaten) letterlijk tegenover elkaar, en er was geen hoor en wederhoor. Je bent voor of tegen. Er is geen middenweg.
Toen ik uiteindelijk de trein verliet waren ze nog in discussie.

Elkaars mening wordt niet meer getolereerd, en er wordt niet meer logisch nagedacht. Velen hebben de focus vooral op het gelijk hebben.
Zo las ik van de week een bericht op twitter en deze was (naar mijn mening) doordrenkt door complete stupiditeit. Er was een mevrouw die aan ‘rastapipo’ Willem Engel de situatie aanvoerde dat ze een paar uur per week met een recent gevaccineerde collega moest meerijden en of dit invloed kon hebben op haar gezondheid? Ze meldde er nog wel even bij dat ze absoluut niet gevaccineerd wilde worden.
Nu ben ik van mening dat wanneer je echt niet gevaccineerd wil worden, men je niet kan verplichten. Dat is de vrije wil van de mens.

Dat het niet gevaccineerd willen worden consequenties heeft, dat is dan botte pech. Daar moet je niet boos om worden. Van regen word je tenslotte ook nat.
Ik zie de angstige mevrouw van Twitter, bang voor haar gevaccineerde collega, al voor me. Ongewassen haren en verslonsde kleding, want je weet maar nooit welke giftige ingrediënten er allemaal in shampoo of wasmiddelen wordt gedaan. Of dat weet ze wel en gebruikt het juist hierom niet.
Ze is zo bezig met haar overtuiging dat ze geen logica meer ziet in deze verwarde wereld, en dan keert ze zich tot de alwetende Engel van Viruswaarheid. Deze corona-goeroe wist haar het verlossende antwoord te geven. ‘Ik denk dat het wel meevalt. Geen seks of bloedtransfusie, dan ben je vast veilig.’

Ik was met stomheid geslagen. Ik weet nu wel waarom mensen vaak denken aan de naam Viruswaanzin bij deze dwarsdenkers-stichting. Deze onnadenkende, in principe autodidacte deskundige lijkt van mening te zijn dat gevaccineerde mensen besmettelijk zijn. Niet gevaccineerde mensen kunnen door onveilige seks of een bloedtransfusie door gevaccineerde mensen besmet worden met het medicijn. Volgens de corona-goeroe is met de stelling de gevaccineerde mens gevaarlijker dan het coronavirus zelf. Hoe verzin je het, en hoe debiel ben je wanneer je dit idee geloofwaardig vindt?

Je mag anti-vaxxer zijn en denken dat corona een hoax is, maar probeer mij niet te overtuigen van jouw ideeën. Mij interesseert het niet wanneer je niet in de overheid gelooft of dat je er stellig van bent dat het medicijn erger is dan de kwaal. Ik vertrouw op mijn gezond verstand en niet op de door anderen verzonnen, ongemotiveerde feiten. Wanneer jij daar een andere mening over hebt, vind ik dat prima. Maar denk eerst eens na voordat je iemand online condoleert wanneer deze zich laat vaccineren.